Er zijn veel verschillende economische cycli. Voor economen zijn deze met name van belang om gebeurtenissen in een bepaalde context te plaatsen. Voor investeerders zijn de cycli voornamelijk belangrijk om trends te herkennen en om een mate van ‘voorkennis’ te ontwikkelen (’toen vorige keer deze gebeurtenissen plaatsvonden, gebeurde er dit en toen werden grote rendementen gehaald in asset klasse X’, etc.).
Eén van de meest betrouwbare, lange termijn economische/monetaire cyclus is de zogenaamde ‘Zeven Stadia van Imperium‘-cyclus.
De Zeven Stadia van Imperium-cyclus is een economische/monetaire cyclus die loopt van kwalitatief geld naar kwantitatieve valuta en terug naar kwalitatief geld. De cyclus speelt op de lange termijn en sluit aan bij het cyclische karakter van de monetaire geschiedenis. Dit wordt verder ondersteund door het feit dat er veel voorbeelden in de geschiedenis te vinden zijn die overeenstemmen met de stappen van deze cyclus. Hierdoor is het ‘voorspellend’ karakter van deze cyclus hoog.
Als investeerder heeft het voordelen bekend te zijn met deze cyclus. Zo geeft kennis van deze cyclus je een grotere kans jezelf financieel gunstig te positioneren voordat groot koopkrachtverlies optreedt in de tweede helft van deze cyclus. Hiernaast kan een tijdige signalering niet alleen leiden tot bescherming van je koopkracht, maar ook het opleveren van (grote) koopkrachtstijging door het aankopen van assets die historisch gezien profiteren van deze cyclus (o.a. goud en zilver). Diepgaand begrip van deze cyclus is dus essentieel en voordelig voor nagenoeg elke investeerder.
Een nadere uitleg van deze zeven stadia is dus geen overbodige luxe. Het feit dat monetaire geschiedenis (zeer) cyclisch is i.c.m. het hoge voorspellende karakter van deze cyclus maakt het een ‘must’ hier kennis van te hebben. Het maakt de kans namelijk aanzienlijk groter dat je betere en/of bewustere (investerings-)keuzes gaat maken met het oog op de toekomst.
Eerst schetsen we kort en bondig de zeven stadia van de cyclus. Daarna kijken we naar een historisch voorbeeld van het doorlopen van de cyclus: de opkomst en neergang van het Antieke Athene.
De Zeven Stadia van Imperium
1. Betrouwbaar Geld
Het startpunt van de cyclus. Een land begint met ‘betrouwbaar’ geld. Hieronder wordt verstaan een object met de eigenschap ‘oppotmiddel’. Dit maakt een object namelijk geld. In de praktijk komt dit neer op goud & zilver of een object dat volledig wordt gesteund door goud & zilver.
2. Publieke Werken & Sociale Regelingen
Naarmate een land zich economisch en sociaal ontwikkelt, nemen ook de ‘overhead’-kosten toe als gevolg van een uitdijende overheid. Dit vertaalt zich vaak door in meer en duurdere publieke werken, maar ook in steeds meer en steeds uitgebreidere sociale regelingen (bijvoorbeeld bijstand, AOW-uitkering, etc.). Nederland is een goed voorbeeld van een land dat een uitgebreid (en daardoor duur) sociaal vangnet heeft. In dit licht kunnen ook de huidige Corona steunmaatregelen worden gezien als sociale regeling. Het mag duidelijk zijn dat in deze stap de kosten toenemen.
3. Groei Militaire Macht
Als gevolg van een toenemende economische welvaart, stijgen ook de politieke invloed en ambities van het land. Voor Nederland is deze stap minder representatief, maar een land als de Verenigde Staten van Amerika is een schoolvoorbeeld van deze stap. Een groot leger is nodig om de politieke invloed internationaal te beschermen en om handen en voeten te geven aan het invullen van de politieke ambities. Een groei in de omvang van het leger betekent ook een stijging van de kosten.
4. Een Constante Staat van Oorlog
Uiteindelijk wordt het leger ingezet om de politieke invloed te beschermen of om de ambities van het land waar te maken. Het land komt in een staat van oorlog terecht en de kosten stijgen naar ongekende hoogten.
5. Devaluatie van de Valutavoorraad
Om de kosten van de oorlog of de in omvang toenemende sociale regelingen te kunnen betalen, steelt de overheid de koopkracht/rijkdom van zijn burgers door de munt te devalueren middels vermenging met goedkope basismetalen of door het geld te vervangen door een valuta die in ongelimiteerde hoeveelheden kan worden gecreëerd. De sociale regelingen in Nederland zijn de afgelopen periode fors uitgebreid door met name de Corona steunmaatregelen. Deze regelingen zijn voor een groot deel bekostigd door het devalueren van de munt (Euro).
6. Verlies van Vertrouwen
Het verlies van koopkracht door de voortdurende uitbreiding van de valutavoorraad wordt opgemerkt door de bevolking van het land en door de financiële markten. De momenteel groter wordende interesse in fenomenen als inflatie en hyperinflatie passen in dit beeld. Dit zesde stadium is vaak ‘het begin van het einde’ voor een valuta en kan worden gezien als het startschot van een turbulente (financiële) tijd. Het vertrouwen in een bepaalde valuta verdwijnt volledig en de ‘waarde’ van de valuta daalt zeer snel.
7. Valutacrisis
Door het volledige verlies van vertrouwen in de valuta treedt er een vlucht op van de valuta naar edelmetalen/grondstoffen/harde assets. De valuta stort ineen (hyperinflatie) waarna goud en zilver (op basis van historische voorbeelden) scherp in prijs stijgen. Dit omdat goud en zilver een beperkte hoeveelheid kennen en het naar de markt brengen van nieuw gewonnen goud en zilver ook beperkt is. Hierdoor stijgt met name de prijs (en niet evenredig aanbod én prijs of enkel/voornamelijk aanbod). Uiteindelijk zorgt dit ervoor dat de prijs van goud en zilver in lijn komt met de enorme hoeveelheid valuta die is gecreëerd in de eerdere stadia van deze cyclus. Als dit zich heeft voltrokken, is er weer sprake van stap één van de cyclus (het land/de bevolking is wederom gepositioneerd in goud en zilver als geld).
Moraal van het verhaal: een tijdige signalering van waar een land/valuta zich bevindt in de cyclus, zorgt voor een grotere kans op bescherming tegen koopkrachtverlies. Hiernaast geeft het je de mogelijkheid om (enorm) te profiteren van de prijsstijging van goud en zilver in stap 7 van de cyclus. Dit maakt dat kennis van de cyclus niet alleen bescherming biedt, maar tevens een grote kans.
De Opkomst & Neergang van het Antieke Athene
De Opkomst van Betrouwbaar Geld
Het gebruik van gouden en zilveren munten als geld is iets dat wij ons al haast niet meer voor kunnen stellen in een tijd waarin briefgeld, elektronisch geld en ‘crypto currencies’ eerder regel zijn dan uitzondering. Toch is het gebruik van gouden en zilveren munten als betaalmiddel iets dat standaard was voor het grootste gedeelte van onze geschiedenis.
De start van het gebruik van goud en zilver als geld wordt over het algemeen gedateerd in het 3e kwart van de 7e eeuw voor Christus. Rond deze tijd werd, waarschijnlijk in Lydië (westelijk gedeelte van het hedendaagse Turkije), muntgeld uitgevonden. Vanaf dit moment werd goud en zilver ‘fungibel‘ (onderling vervangbaar) en bezat het alle eigenschappen dat een object tot geld maakt.
Het was het begin van goud en zilver als geld en hiermee de start van ‘betrouwbaar geld’. Handel nam door deze uitvinding een enorme vlucht en uiteindelijk werd het gebruik van gouden en zilveren munten een wijdverbreid, succesvol concept. Zo werd het gebruik ervan ook overgenomen in een Griekse stadstaat die zijn hoogtijdagen kende in de 5e eeuw voor Christus en voornamelijk bekend staat als de ‘bakermat van de democratie’: Athene.
De Macht van Stadstaat Athene
De Griekse stadstaat Athene was één van de eerste samenlevingen waar er sprake was van een werkend belastingsysteem en een vrije-markt economie. Hierdoor kende Athene een uitzonderlijk welvaartsniveau waardoor de (financiële) middelen aanwezig waren om grote publieke werken op het gebied van kunst en architectuur te realiseren. Toch heeft dit welvaartsniveau niet eeuwenlang bestaan waardoor je de vraag kan stellen: wat ging er mis?
De oorzaken van de neergang komen vaak terug in de geschiedenis en hebben we al eerder in dit artikel kort aangestipt: te veel hebzucht en te veel oorlog. De problemen begonnen zich te manifesteren gedurende de lange Peloponnesische Oorlog (431 – 404 v. Chr.), een oorlog tussen de stadstaten Sparta en Athene.
Allereerst verloren de Atheners de controle en toegang over hun goud- en zilvermijnen aangezien deze mijnen lagen op het schiereiland Peloponnesos. Dit schiereiland was gedurende de oorlog in handen van de Spartanen. Hiernaast werden de legers betaald in gouden en zilveren munten terwijl deze legers zich op vele kilometers afstand van Athene bevonden. Dit betekent dat de gouden en zilveren munten worden uitgegeven in de gebieden waar de legers waren gelegerd en dus niet in Athene zelf.
Het gevolg hiervan was een deflatie in Athene. Enerzijds omdat er geen nieuwe instroom was van goud en zilver (mijnen niet langer in handen van Athene) en anderzijds omdat het bestaande goud en zilver wegvloeide uit Athene om de ver weg gelegerde legers te betalen. Dus er was steeds minder geld in omloop in Athene + steeds minder creatie van nieuw geld terwijl de legers nog wel betaald moesten blijven worden. Dit was een probleem….
Het Begin van het Einde voor Athene
De oplossing was simpel: de Atheners begonnen met het devalueren van de munten om de kosten van de oorlog te kunnen blijven betalen. Tegenwoordig worden Euro’s, Dollars, etc. simpelweg bijgedrukt (of elektronisch gecreëerd door enkele toetsen op een toetsenbord in te drukken), maar hoe werd dit gedaan in de tijd vóór briefgeld en elektronica?
De Atheners deden het als volgt: als je middels belastingen 1.000 gouden munten int en deze laat smelten, dan kan je bij deze omgesmolten munten 50% koper toevoegen om er vervolgens 2.000 munten van te slaan. Je hebt immers evenveel koper toegevoegd als dat er gesmolten goud is dus je hebt twee keer zoveel gesmolten metaal als waar je mee begon. Hierdoor kun je uiteindelijk ook twee keer zoveel munten slaan: 2.000 in plaats van 1.000.
Dus de Atheense regering had als belastinginkomsten 1.000 munten, maar gaf 2.000 munten uit. Dit is een fenomeen dat we vandaag de dag maar al te goed kennen (zeker in Coronatijd): er was sprake van een begrotingstekort. Athene begon met het hebben van begrotingstekorten gedurende de Peloponnesische Oorlog. Ook stopte Athene niet met het bouwen en voltooien van grote publieke werken gedurende de oorlog. Dus de uitgaven bleven oplopen en hoog door enerzijds oorlog en anderzijds de grote publieke werken.
De Wet van Gresham treedt op in het Antieke Athene
In het begin merkte de Atheense bevolking weinig van de devaluatie van de munten en namen ze de munten aan voor de waarde die erop stond weergegeven. Uiteindelijk begon dit te veranderen en merkte de bevolking dat er steeds meer van deze nieuwe munten in omloop kwamen. Het vertrouwen in de munten begon af te nemen en te verdwijnen.
In Athene trad de zogenaamde ‘Wet van Gresham’ op:
De Wet van Gresham is een bekende regel c.q. wetmatigheid in de monetaire economie die stelt dat de omloop van ‘slecht geld’ die van ‘goed geld’ verdringt.
In plaats van zowel gouden/zilveren en gedevalueerde munten evenveel te gebruiken, zien we bij het optreden van de Wet van Gresham in Athene iets anders gebeuren. De zeldzame, waardevolle munten werden gespaard/achtergehouden terwijl als eerste de gedevalueerde munten werden uitgegeven. Uiteindelijk kwamen er steeds minder gouden en zilveren munten in omloop en resteerde er nagenoeg alleen nog maar de gedevalueerde munten in circulatie.
Grote factoren die de teloorgang van de machtige stadstaat Athene veroorzaakten kunnen één-op-één worden overgenomen van de Zeven Stadia van Imperium: oorlogsuitgaven, uitbreiding van politieke en economische invloed (vorming van een imperium), devaluatie van de munt en de uiteindelijke inflatie en hyperinflatie die deze devaluatie veroorzaakt. Tegenwoordig komt vaak het woord hyperinflatie voorbij, maar de inflatie die optrad in Athene gedurende de Peloponnesische Oorlog was in feite de eerste, gedocumenteerde hyperinflatie.
Bovenstaande factoren hebben er uiteindelijk toe geleid dat de stadstaat Athene dermate (financieel) onstabiel raakte dat het in 404 v. Chr. het onderspit moest delven in de Peloponnesische Oorlog met Sparta. Uiteindelijk heeft de stadstaat nooit meer het welvaartsniveau kunnen bereiken dat het kende in de 5e eeuw v. Chr.
Zeven Stadia van Imperium – Een glazen bol?
Het voorspellende en cyclische karakter van de ‘Zeven Stadia van Imperium’ is hoog. Dit betekent echter niet dat de geschiedenis zich keer op keer exact hetzelfde herhaalt en dat de monetaire geschiedenis in zijn geheel in deze cyclus kan worden gevangen. Wel is het zo dat bepaalde elkaar opvolgende gebeurtenissen en ‘oorzaak-gevolg’ combinaties zich tot op zekere hoogte herhalen als naar het verleden wordt gekeken.
Kennis van de ‘Zeven Stadia van Imperium’-cyclus geeft dan ook geen garantie voor ‘Uitkomst X’, maar geeft wel een goed idee over de waarschijnlijkheid van ‘Uitkomst X’. Middels vergelijking tussen Verleden-Heden kan dan een idee worden gevormd over de te verwachten Toekomst. Dit idee kan vervolgens worden bekrachtigd of afgezwakt door het identificeren en onderzoeken van andere cycli.
Kennis van cycli en het kunnen aanwijzen waar we ons bevinden in de betreffende cycli zijn geen doel op zich, maar een goed hulpmiddel bij het duiden van hedendaagse dynamieken en toekomstige ontwikkelingen/verwachtingen. En een beargumenteerd idee hebben over de toekomstverwachtingen helpt een investeerder in het nemen van beslissingen én het zichzelf goed positioneren voor toekomstige kansen en rendementen. Zoals Winston Churchill ooit zei:
Hoe verder je terugkijkt, des te verder je vooruit kunt zien.
